Ułatwienia dostępu
Uczelnia, której imię i dzieje związane są ze św. Andrzejem Bobolą - ks. dr Robert Danieluk SJ
Nawet jeśli trudno wskazać konkretną datę powstania naszej uczelni, można i trzeba doszukiwać się jej początków w czasach tak odległych jak panowanie króla Stefana Batorego. W jej historii da się wyróżnić następujące rozdziały: połocki (lata 1580-1820), galicyjski (lata 1820-1926), lubelski (lata 1926-1952) i warszawski (od roku 1952). Te cezury wymagają pewnych wyjaśnień.
Okres połocki (1580-1820)
W latach 1576-1586 w Rzeczpospolitej panował pochodzący z Siedmiogrodu król Stefan Batory. Władca ten z powodzeniem prowadził wojnę z Rosją, w efekcie której do 1582 r. opanował i przyłączył do swego państwa większość Inflant. W trakcie działań wojennych, oblegając zajęty kilkanaście lat wcześniej przez Rosjan Połock, król ślubował, że jeśli uda mu się zdobyć miasto, ufunduje tam jezuitom kolegium. Gdy tak się stało w 1579 r., Batory postanowił wypełnić ślub i wezwał Piotra Skargę, ówczesnego rektora wileńskiego, by przybył do Połocka celem otwarcia tam nowej placówki. Pod koniec czerwca 1580 r. przyszły autor Kazań sejmowych był już w grodzie nad Dźwiną w towarzystwie kilku współbraci. Pomimo królewskiej życzliwości, nie brakowało im trudności, głównie z powodu nieprzyjaźnie nastawionych przedstawicieli lokalnych władz. Nie zważając na to, jezuici od razu zaczęli działać nie tylko duszpastersko, ale też dość szybko zainicjowali szkołę, której skromne początki nie pozwalały przewidzieć, że później dojdzie ona do rangi akademii. Król podpisał akt fundacyjny kolegium 20 stycznia 1582 r. i uposażył je bogato zapisując mu dobra ziemskie, które zapewniały utrzymanie jezuitom i bezpłatną naukę studentom.
Hojność Batorego względem zakonu jezuitów była duża, gdyż król postrzegał w nim skuteczne narzędzie w swojej polityce mającej na celu zapewnienie spójności państwa, co oznaczało rekatolicyzację niektórych regionów, i to nie tylko tych nowo zdobytych. Król Stefan ufundował jezuitom kilka kolegiów, a chciał nawet więcej, co nie było jednak możliwe ze względu na brak kadry. Wśród najważniejszych inicjatyw Batorego trzeba wymienić podniesienie wileńskiego kolegium do rangi akademii, otwarcie nowych placówek jezuickich w Rydze, Dorpacie, Grodnie i właśnie w Połocku – a wszystko to w okresie zaledwie kilku lat. Szkoły połockie funkcjonowały w sposób bardziej regularny i zorganizowany od 1584 r. i rozwijały się stopniowo rozszerzając coraz bardziej swoją ofertę pedagogiczną wg schematu jezuickiej Ratio studiorum. I tak do klas niższych (gramatyki i literatury), dołączyła w początkach XVII w. retoryka, a później filozofia i teologia. Tej ostatniej nauczano w Połocku od 1610 r. w wymiarze zredukowanym, zaś od 1737 r. w pełnym wymiarze obejmującym studium 4-letnie.
Zważywszy na to, że kurs retoryki dla kleryków jezuickich istniał od 1609 r., teologii moralnej nauczano od 1610 r., a filozofii od 1649 r. (zawsze z przerwami spowodowanymi wojnami epidemiami bądź klęskami naturalnymi, zwłaszcza pożarami), a przez wiele lat funkcjonował też w Połocku jezuicki nowicjat i trzecia probacja, nie łatwo odpowiedzieć na pytanie, którą z wymienionych wyżej dat uznać za początek naszej uczelni, jeśli w dzisiejszym Bobolanum upatrujemy kontynuatora połockiego kolegium, a to wydaje się uzasadnione. Czy datą tą będzie przybycie jezuitów do Połocka i otwarcie tam szkół? A może raczej początek nauczania teologii lub co najmniej funkcjonowania tzw. klas wyższych, do których należała też filozofia? Każda z możliwych odpowiedzi ma swoje argumenty, co wydłuża rozważany okres na lata 1580-1737, choć ta ostatnia data wydaje się najbardziej przekonywać niektórych autorów traktujących o dziejach Bobolanum.
Wracając do historii, pod koniec XVI w. połockie kolegium miało ok. 100 uczniów, ale w połowie wieku następnego było ich już ok. 600, na przełomie XVIII i XIX w. od 250 do 450, zaś w 1820 r. ok. 700. Połock należał więc do największych jezuickich kolegiów Rzeczpospolitej, tuż obok Wilna i Poznania, a w czasach rosyjskich rozwinął się nawet do poziomu akademii uznanej przez cara Aleksandra I w roku 1812.
Każde większe kolegium, a więc również i to w Połocku oznaczało szereg inicjatyw mniej lub bardziej związanych z działalnością dydaktyczną. Oczywiście jezuici prowadzili kościół, gdzie działali duszpastersko tak w samym Połocku, jak i w wielu miejscowościach, gdzie istniały tzw. stacje misyjne, bądź gdzie były majątki ziemskie kolegium. W mieście praktycznie od początku działały różne konwikty i bursy dla studentów. Czasami było ich kilka w tym samym czasie, ale różniły się charakterem i rodzajem pensjonariuszy (czym innym była bursa muzyczna, a czym innym konwikt szlachecki). Przy kolegium działał też teatr, apteka, biblioteka, drukarnia oraz szpital/przytułek dla ubogich.
Oczywiście następujące po sobie pożary i najazdy obcych wojsk oznaczały zawsze to samo: przerwę w funkcjonowaniu szkół (czasami była ona długa, jak np. w latach 1653-1667), mniej lub bardziej dotkliwe straty materialne i zniszczenia, a co za tym idzie konieczność odbudowy, np. kościół budowano dziesięć razy, z czego dopiero jego ostatnia XVIII-wieczna wersja (konsekracja miała miejsce w 1745 r.) była murowana, podczas gdy wszystkie poprzednie budowle były drewniane. Również budynki kolegium przybrały ostateczny kształt murowany w połowie XVIII w.
Nie brak w historii połockiej placówki wybitnych postaci związanych z tym miejscem z tytułu studiów lub pracy. Np. pierwszym rektorem był nie kto inny, jak sam Piotr Skarga, zaś znany poeta łaciński Maciej Kazimierz Sarbiewski nauczał tu retoryki w latach 1618-1620 oraz 1626-1627.
Rysem charakterystycznym w dziejach połockiego kolegium jest to, że po kasacie Towarzystwa i decyzji Katarzyny II o niewprowadzaniu jej w życie w granicach jej imperium, gdzie Połock znalazł się w następstwie pierwszego rozbioru Polski, miasto nad Dźwiną stało się głównym centrum jezuitów, którzy ostali się po feralnym 1773 r. To w kolegium połockim rezydował ich przełożony Stanisław Czerniewicz, który został wybrany wikariuszem generalnym zakonu w 1782 r. na tzw. kongregacji generalnej odbywającej się właśnie w Połocku. Tam samo odbyły się zresztą następne cztery kongregacje okresu kasaty, które wybierały przełożonego dla zakonu, również po roku 1801, kiedy papież Pius VII formalnie uznał istnienie jezuitów w Rosji. Tak więc w Połocku został wybrany w 1805 r. generał Tadeusz Brzozowski, który doczekał wskrzeszenia Towarzystwa w 1814 r. i był pierwszym przełożonym generalnym odradzającego się na całym świecie zakonu.
Okres „białoruski” w historii jezuitów to czas niezwykły pod każdym względem i do dzisiaj pozostają bez definitywnej odpowiedzi pewne pytania dotyczące formalnego statusu Towarzystwa Jezusowego i jego członków wtedy tam przebywających. Wśród nich było wielu cudzoziemców, którzy przybywali na Białoruś z nadzieją kontynuacji życia zakonnego w Towarzystwie, bądź wstąpienia do zakonu, gdzie indziej nieistniejącego. O niektórych z nich później było głośno ze względu na ich dokonania bądź stanowiska, które piastowali, jak choćby Jan Philip Roothaan, Holender, generał zakonu w latach 1829-1853, Jan Rozaven, Francuz, zasłużony dla odbudowy Towarzystwa w Europie Zachodniej po 1814 r., czy Polak Franciszek Dzierożyński, późniejszy misjonarz w USA, gdzie działał na Uniwersytecie Georgetown i Saint Louis.
W 1820 r. car Aleksander – ten sam, który osiem lat wcześniej podniósł połockie kolegium do rangi akademii – wydalił jezuitów z Rosji. Oznaczało to koniec jezuickiej obecności w Połocku trwającej 240 lat.
Dodać należy, że w 1808 r. do tego miasta przeniesiono z Pińska relikwie późniejszego świętego Andrzeja Boboli. Pozostały one w Połocku aż do 1922 r., kiedy bolszewicy zabrali je do Moskwy. Jeśli zatem upatrujemy w kolegium połockim instytucjonalnego poprzednika dzisiejszego Bobolanum, wspomniane przybycie relikwii przyszłego patrona Polski do Połocka to pierwszy epizod bezpośredniego kontaktu Świętego z uczelnią, która nosi dziś jego imię. Przez następne dziesiątki lat losy relikwii i późniejszego Bobolanum nie miały ze sobą wiele wspólnego, dokładnie odwrotnie niż w ciągu ostatnich stu lat, kiedy splatały się ze sobą coraz bardziej.
Okres galicyjski (1820-1926)
Mówiąc o okresie galicyjskim w historii naszej uczelni, należy pamiętać, że chodzi o konkretne miejsca, takie jak Stara Wieś, Tyniec, Nowy Sącz i Kraków, gdzie funkcjonowało studium teologii dla jezuickich kleryków po wydaleniu Towarzystwa Jezusowego z Rosji w 1820 r.
Opuszczający granice imperium carów jezuici udali w dużej mierze do austriackiej Galicji, gdzie wielu z nich osiadło na stałe. Rzeczą konieczną stało się więc zorganizowanie formacji zakonnej, której częścią są wszak studia teologiczne. Te zorganizowano w Starej Wsi, gdzie teologat funkcjonował w latach 1823-1826. Następnie studium przeniesiono do Tyńca, gdzie działało w okresie 1826-1831. Po przejściowym pobycie w Wieliczce i Staniątkach (1831-1832), teologat znalazł miejsce w Nowym Sączu, gdzie pozostawał w okresie 1832-1848. Następujące potem kilkuletnie rozproszenie jezuitów w Galicji zaskutkowało koniecznością wysyłania studiujących teologię do ośrodków akademickich innych Prowincji, głównie do austriackiego Innsbrucka i francuskiego Laval.
Jeśli nie liczyć krótkotrwałych epizodów obecności studiów teologii w Tarnopolu (1862-1864) czy w Nowym Sączu (1866-1867), na teologat z prawdziwego zdarzenia musieli polscy jezuici czekać do 1867 r., kiedy to zorganizowali własne seminarium w Krakowie. Pozostało tam ono do 1926 r., z przerwą podczas I wojny światowej, kiedy to wojenna tułaczka zaprowadziła je jedynie w roku 1914-1915 do Chyrowa, Czechowic i Grafenbergu na Morawach, potem do Czechowic (1915-1918) i do Starej Wsi (1918-1920). Do krakowskiego kolegium przy ul. Kopernika wróciło w 1920 r.
Okres lubelski (1926-1952)
W 1926 r. jezuicki teologat przeniesiono z Krakowa do nowo zbudowanego kolegium lubelskiego. Nosiło ono nazwę Bobolanum, choć potem okazało się, że planowana budowa kościoła, gdzie miały spocząć relikwie wtedy jeszcze błogosławionego Andrzeja, ostatecznie nie doszła do skutku.
Same relikwie udało się wydostać z Moskwy w 1923 r., dzięki zaangażowaniu amerykańskiego jezuity o. Edmunda Walsha, kierującego wtedy akcją pomocy humanitarnej zorganizowanej pod auspicjami papieskimi, by wyjść naprzeciw dramatycznej sytuacji głodującej ludności Rosji. W tym kontekście władze sowieckie zgodziły się oddać relikwie Watykanowi, ale pod warunkiem, by zabrano je do Rzymu omijając w czasie podróży Polskę (dlatego transport z Moskwy odbywał się najpierw pociągiem, potem drogą morską przez Odessę, Stambuł i Brindisi. Sowiecki chcieli, by Watykan zobowiązał się, że relikwie pozostaną na zawsze w Rzymie, ale Walsh unikał tak jednoznacznych zobowiązań zasłaniając się brakiem potrzebnych pełnomocnictw. Koniec końców, relikwie dotarły do Wiecznego Miasta, gdzie najpierw złożono je w Watykanie, by w 1924 r. umieścić je w jezuickim kościele Gesù, gdzie doczekały kanonizacji i powrotu do Polski w 1938 r.
Wracając do lubelskiego okresu historii Bobolanum, to tak naprawdę zakończył się on wraz z wybuchem II wojny światowej, gdyż wojenna zawierucha sprawiła, że w latach 1939-1952 studium teologii będące jego instytucjonalną kontynuacją musiało funkcjonować w rozproszeniu w różnych miejscach w zależności od możliwości. Były to: Lublin (1939-1940), Wilno (1939-1942), Warszawa i Otwock (1940-1944), Nowy Sącz (1940-1943; 1944-1946), Stara Wieś (1940-1947), Kraków (1948-1952).
Ponieważ relikwie św. Andrzeja spoczęły w 1938 r. w warszawskiej kaplicy na Rakowieckiej, funkcjonujące tam najpierw prowizorycznie w warunkach wojennych, potem na stałe, studium teologii oznaczało ponowne spotkanie uczelni i Świętego, pierwsze od 1820 r., jeśli nie liczyć obecności cząstkowych relikwii w lubelskim Bobolanum. Z relacji historyków wiadomo np., że w 1933 r. wystawiono w tamtejszej kaplicy do publicznej czci wiernych relikwię lewego ramienia wtedy jeszcze bł. Andrzeja. Jeszcze w 1857 r. została ona przesłana w darze papieżowi Piusowi IX, który przekazał ją jezuitom. Później, w okresie międzywojennym, została przesłana do Polski pod warunkiem, że gdy wrócą do kraju całe relikwie Świętego, jezuici polscy oddadzą te cząstkowe do Rzymu. Tak musiało się stać, gdyż do dzisiaj wspomniana relikwia znajduje się w jednej z bocznych kaplic kościoła Gesù.
Okres warszawski (od roku 1952)
W 1952 r. Bobolanum przeprowadziło się ostatecznie z Lublina do Warszawy, gdzie pozostaje do dzisiaj, choć w zmieniających się kilkakrotnie realiach instytucjonalnych. Niezrealizowany nad Bystrzycą plan budowy świątyni-mauzoleum Świętego, ziścił się począwszy od lat 1980-tych na warszawskim Mokotowie. Konsekrowany w 1991 r. kościół został później Sanktuarium Narodowym Świętego Andrzeja Boboli, a nosząca jego imię uczelnia jest obecnie częścią Akademii Katolickiej w Warszawie.
Akademia Katolicka w Warszawie - Collegium Bobolanum (2020-)
Wielcy Kanclerze AKW
J.E. ks. abp. Adrian Galbas SAC, Arcybiskup Metropolita Warszawski (2024-)
J.E. ks. kard. Kazimierz Nycz, Arcybiskup Metropolita Warszawski (2020-2024)
Wielcy Wicekanclerze AKW
ks. Arturo Sosa Abascal SJ (2020-)
Delegaci Wielkiego Wicekanclerza AKW
ks. Zbigniew Leczkowski SJ (2021-)
ks. Tomasz Ortmann SJ (2020-2021)
Rektorzy AKW
ks. prof. dr hab. Krzysztof Pawlina (2020-)
Prorektorzy AKW i Rektorzy AKW - Collegium Bobolanum
ks. prof. AKW dr hab. Piotr Aszyk SJ (2020-)
Sekretarze AKW - Collegium Bobolanum
ks. dr inż. Robert Wawer SJ (2020-)
Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie (1988-2020)
Wielcy Kanclerze PWTW
J.E. ks. kard. Kazimierz Nycz, Arcybiskup Metropolita Warszawski (2007-2020)
J.E. ks. kard. Józef Glemp, Arcybiskup Metropolita Warszawski, Prymas Polski (1988-2007)
Wielcy Wicekanclerze PWTW
ks. Arturo Sosa Abascal SJ (2016-2020)
ks. Adolfo Nicolás Pachón SJ (2008-2016)
ks. Peter-Hans Kolvenbach SJ (1988-2008)
Delegaci Wielkiego Wicekanclerza PWTW
ks. Tomasz Ortmann SJ (2015-2020)
ks. Tomasz Kot SJ (2009-2015)
ks. Dariusz Kowalczyk SJ (2003-2009)
ks. Andrzej Koprowski SJ (1997-2003)
ks. Florian Pełka SJ (1991-1997)
ks. Stanisław Opiela SJ (1988-1991)
Dziekani (do 2009 r.)/Rektorzy PWTW (od 2009 r.)
ks. prof. dr hab. Krzysztof Pawlina (2014-2020)
ks. prof. dr hab. Zbigniew Kubacki SJ (2010-2014)
ks. prof. dr hab. Jan Miazek (2007-2010)
ks. prof. dr hab. Jacek Bolewski SJ (2004-2007)
ks. prof. dr hab. Jan Miazek (2001-2004)
ks. prof. dr hab. Józef Kulisz SJ (1998-2001)
ks. prof. dr hab. Ludwik Królik (1995-1998)
ks. prof. dr hab. Józef Kulisz SJ (1992-1995)
ks. bp prof. dr hab. Bronisław Dembowski (1988-1992)
Prodziekani PWTW i Kierownicy Sekcji św. Andrzeja Boboli (do 2009 r.)/Prorektorzy PWTW i Rektorzy PWTW - Collegium Bobolanum (od 2009 r.)
ks. prof. PWTW dr hab. Piotr Aszyk SJ (2018-2020)
ks. prof. dr hab. Zbigniew Kubacki SJ (2007-2018)
ks. prof. dr hab. Jacek Bolewski SJ (2001-2007)
ks. prof. dr hab. Józef Kulisz SJ (1989-2001)
ks. prof. dr hab. Jan Charytański SJ (1988-1989)
Sekretarze PWTW - Collegium Bobolanum
ks. dr inż. Robert Wawer SJ (2016-2020)
ks. dr hab. Piotr Aszyk SJ (2014-2016)
ks. dr Artur Filipowicz SJ (2013-2014)
ks. dr Włodzimierz Mocydlarz SJ (2010-2013)
ks. mgr lic. Stanisław Twarowski SJ (2009-2010)
ks. mgr lic. Grzegorz Jankowski SJ (2003-2009)
ks. dr Tomasz Kot SJ (2001-2003)
ks. mgr lic. Andrzej Spławski SJ (1993-2001)
ks. dr Ryszard Otowicz SJ (1988-1993)
Wydział Teologiczny Towarzystwa Jezusowego "Bobolanum" w Warszawie (1952-1988)
Dziekani
ks. prof. dr hab. Jan Zbigniew Charytański SJ (1976-1988)
ks. dr Ignacy Piotr Bieda SJ (1971-1976)
ks. prof. dr hab. Marian Aleksander Żurowski SJ (1967-1971)
ks. prof. dr Stefan Moysa-Rosochacki SJ (1962-1967)
ks. Franciszek Macios (1952-1962)
Sekretarze Wydziału Teologicznego TJ "Bobolanum"
ks. dr Franciszek Sieg SJ (1982-1988)
Wydział Teologiczny w Krakowie (1948-1952)
Dziekan
ks. Franciszek Macios (1948-1952)
Wydział Teologiczny w Starej Wsi (1947-1948)
Dziekan
ks. Franciszek Macios (1947-1948)
Studium Teologiczne w Warszawie z filią w Otwocku (1940-1944)
ks. Bogusław Waczyński (1943-1946)
ks. Franciszek Macios (1940-1943)
Studium Teologiczne we Lwowie (1940-1941)
Studium Teologiczne w Wilnie (1939-1942)
Wyższe Studium Teologiczne w Nowym Sączu i Starej Wsi (1939-1947)
Dziekani
ks. Franciszek Macios (1946-1947)
ks. Bogusław Waczyński (1943-1946)
Wydział Teologiczny w Lublinie "Bobolanum" (1932-1939)
Rektorzy
ks. Franciszek Macios (1938-1939)
ks. Stanisław Styś (1935-1938)
ks. Michał Barglewski (1932-1935)
Studium Teologiczne w Lublinie "Bobolanum" (1926-1932)
Rektorzy
ks. Julian Smodlibowski (1928-1932)
ks. Michał Barglewski (1927-1928)
ks. Władysław Lohn (1926-1927)
Seminarium Carcoviense Societatis Jesu (1867-1926)
Studium Filozoficzne w Starej Wsi (1859-1867)
Studia jezuitów za granicą, głównie we Francji (1848-1859)
Studium Filozoficzne w Starej Wsi i Tarnopolu (1827-1848)
Studium Filozoficzne w Tarnopolu (1823-1827)
Akademia Połocka (1812-1820) z wydaleniem jezuitów w 1820 r.
Rektorzy
Rajmund Brzozowski (1817-1820)
Antoni Landes (1814-1817)
ks. Antoni Lustyg (1812-1814)
Collegium Nobilium w Połocku (1780-1820)
Studium Teologiczne w Połocku (1737-1812 z przerwami i kasatą zakonu w 1773 r.)
Rektorzy Kolegium
ks. Antoni Lustyg (1805-1812)
Studium Filozoficzne w Połocku (1649-1820 z przerwami)
Pięcioklasowa Szkoła w Połocku (1631-1820)
Studium Teologii Moralnej (1610-1773 z przerwami)
Seminarium nauczycielskie (1609-1765 z przerwami)
Czteroklasowa Parafialna Szkoła Elementarna w Połocku (1584-1631)
Dwuklasowa Parafialna Szkoła Elementarna w Połocku (1580-1584)
Założyciel Szkoły i Rektor Kolegium ks. Piotr Skarga (1580-1584)
Bolewski, Jacek SJ, red., 50 lat Bobolanum w Warszawie. Warszawa: Kontrast, 2002.
Internetowa encyklopedia PWN, "Akademia Połocka".
Grzebień SJ, Ludwik, "Wydział Teologiczny 'Bobolanum'. Od Połocka do Warszawy", Bobolanum 1 (1990), s. 7-24.
